Το Πανεπιστήμιο Πατρών ιδρύθηκε με το Νομοθετικό Διάταγμα 4425 της 11ης Νοεμβρίου 1964 ως αυτοδιοικούμενο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) υπό την εποπτεία του Κράτους, στο πλαίσιο του Προγράμματος Διοικητικής Ανάπτυξης της Χώρας, με όραμα να αποτελέσει ένα πρότυπο πανεπιστήμιο που να καλλιεργεί το πνεύμα της διεθνούς συνεργασίας και της επιστημονικής προόδου. Τα εγκαίνια της λειτουργίας του Πανεπιστημίου Πατρών τελέστηκαν στις 30 Νοεμβρίου 1966.
Στους σκοπούς της ίδρυσης του Πανεπιστημίου Πατρών περιλαμβάνονταν:
- η διδασκαλία και η έρευνα θεμάτων σημαντικών για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας με έμφαση στις Θετικές Επιστήμες, την Τεχνολογία, τις Οικονομικές και Κοινωνικές Επιστήμες και την Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων,
- η εκπαίδευση εξειδικευμένου επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού για την κάλυψη των αναγκών της χώρας,
- η αναχαίτιση του φαινομένου της εξόδου των Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό,
- η διευκόλυνση της επανόδου στη χώρα Ελλήνων επιστημόνων και καθηγητών που σταδιοδρομούσαν σε πανεπιστήμια της αλλοδαπής,
- η ίδρυση ενός προτύπου πανεπιστημίου το οποίο θα επέφερε βελτίωση στα προγράμματα διδασκαλίας των άλλων πανεπιστημίων της Ελλάδας και θα διευκόλυνε την προσαρμογή στις νέες συνθήκες που προέκυψαν από την οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη της χώρας και
- η συνεισφορά στο πνεύμα της διεθνούς συνεργασίας μέσω της προσφοράς υπηρεσιών και της καλλιέργειας σχέσεων με πανεπιστήμια άλλων χωρών αναλόγου επιπέδου ανάπτυξης, στοιχείο που θα προσέδιδε διεθνή χαρακτήρα στην αποστολή του Πανεπιστημίου Πάτρας.
- Το Πανεπιστήμιο στεγάστηκε αρχικά σε οίκημα το οποίο παραχωρήθηκε από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων (Ο.Σ.Κ.) στο κέντρο της Πάτρας. Για τη δημιουργία της Πανεπιστημιούπολης επελέγη το 1968 έκταση 2.500 περίπου στρεμμάτων στην περιοχή του Ρίου, 8 χμ. από το κέντρο της Πάτρας, η οποία απαλλοτριώθηκε υπέρ του Πανεπιστημίου. Το 1972 ανατέθηκε η εκπόνηση του ρυθμιστικού σχεδίου της Πανεπιστημιούπολης, η οποία συντελέστηκε σε δύο φάσεις και εγκρίθηκε από το Πανεπιστήμιο τον Ιούνιο του 1973.
Η διοίκηση του Πανεπιστημίου ανατέθηκε αρχικά σε πενταμελή Διοικούσα Επιτροπή, η οποία συγκροτήθηκε για πρώτη φορά την 9η Ιανουαρίου 1965 με έδρα την Αθήνα. Έργο της επιτροπής αυτής ήταν η οργάνωση των σχολών, ο καθορισμός του τρόπου λειτουργίας τους και γενικά η συγκρότηση των οργάνων διοίκησης και διαχείρισης του Πανεπιστημίου. Εν συνεχεία, η έδρα της Επιτροπής μεταφέρθηκε στην Πάτρα, ενώ αργότερα η Επιτροπή έγινε επταμελής.
Η Διοικούσα Επιτροπή έπαυσε να ασκεί τα καθήκοντά της τον Οκτώβριο του 1974, οπότε εφαρμόστηκαν στο Πανεπιστήμιο Πατρών οι περί Πανεπιστημιακών Αρχών διατάξεις που ίσχυαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με βάση τις διατάξεις αυτές εκλέχθηκαν από τη Γενική Συνέλευση των καθηγητών οι Πανεπιστημιακές Αρχές και η πρώτη Σύγκλητος του Πανεπιστημίου με ετήσια θητεία.
Έως σήμερα, αξιόλογοι ακαδημαϊκοί καθηγητές στελέχωσαν τις Πρυτανικές Αρχές του Ιδρύματος. Ως πρώτος Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πάτρας, από το 1974 έως το 1975, εξελέγη ο Αναστάσιος Ζούμπος, καθηγητής της Φυσικομαθηματικής Σχολής, ενώ πρώτοι Αντιπρυτάνεις του Πανεπιστημίου διετέλεσαν από το 1983 έως το 1986 οι καθηγητές της Σχολής Θετικών Επιστημών, Ανδρέας Φιλίππου και Σταύρος Βολιώτης.
Η εξελικτική πορεία και η διακεκριμένη παρουσία του Πανεπιστημίου τόσο στον εγχώριο όσο και στο διεθνή επιστημονικό στίβο δικαιώνει το όραμα και τους αρχικούς στόχους της ίδρυσής του. Σήμερα, το Πανεπιστήμιο Πατρών διακρίνεται σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους που υπηρετεί: στις Μηχανική, Φυσικές, Οικονομικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Επιστήμες Υγείας.
Το Πανεπιστήμιο Πατρών παρουσιάζει σημαντική ερευνητική δραστηριότητα, όπως προκύπτει και από εσωτερικές και εξωτερικές αξιολογήσεις, για την προώθηση της οποίας λαμβάνει χρηματοδοτήσεις από ιδιωτικούς και κρατικούς φορείς. Η εξωτερική αξιολόγηση του Ιδρύματος που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2015 υπήρξε ιδιαίτερα θετική για το Πανεπιστήμιο Πατρών, χαρακτηρίζοντάς το ως ένα από τα πιο παραγωγικά Πανεπιστήμια της Ελλάδος και υπογραμμίζοντας τη συνεχή προσπάθεια της Διοίκησης και του του ακαδημαϊκού και διοικητικού του προσωπικού για βελτίωση σε ένα δυσχερές περιβάλλον.
Στο Πανεπιστήμιο Πατρών, εντάχθηκαν το Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδας το 2013 (Προεδρικό Διάταγμα 89/4.6.2013, ΦΕΚ 130/Α/5.6.2013) και η πλειοψηφία των τμημάτων του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) Δυτικής Ελλάδας το 2019 (N.4610/109, ΦΕΚ 70/Α/7.5.2019).
Ο νέος ακαδημαϊκός χάρτης του Πανεπιστημίου Πατρών, που ισχύει από το ακαδημαϊκό έτος 2022-2023, περιέχεται στο Προεδρικό Διάταγμα 52/2022 (ΦΕΚ 131/07.07.2022 τ. Α).